مکانیسم ماشه آمریکا چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر مکانسیم ماشه آمریکا موضوع جدیدی است که این روزها ترامپ با توسل به آن سعی در تهدید و تمدید تحریم های ایران دارد. او پس ناکامی از تصویب قطعنامه خود علیه ایران در شورای امنیت ملی  سعی دارد تمام تلاش خود را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به کار گیرد به همین دلیل به تازگی اعلام کرده  به دنبال فعالسازی مکانیزم ماشه و بازگشت خودکار تحریم های ایران است.

در حالی ترامپ تلاش می کند تا مکانسیم ماشه را برای ایران فعال کند که او به صورت رسمی از برجام خارج شده است و به اعتقاد کارشناسان این اقدام آمریکا در تلاش برای فعال کردن مکانسیم ماشه تفسیری غلط از قطعنامه 2231 شورای امنیت است. چندی پیش محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در جمع خبرنگاران اعلام کرد که آمریکا هیچ جایگاهی برای استفاده از مکانیسم ماشه ندارد. علاوه بر این اتحادیه اروپا هم  اعلام کرده : آمریکا نمی‌تواند از مسیر آنچه «مکانیسم ماشه» خوانده می‌شود و در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی پیش‌بینی شده، تحریم‌های بین‌المللی جدیدی علیه ایران وضع کند.

به گفته جوزپ بورل رئس سیاست خارجی اتحادیه اروپا واشنگتن در ماه مه سال 2018 میلادی به صورت یک جانبه از برجام خارج شده و پس از آن در هیچ برنامه و فعالیتی مرتبط با برجام شرکت نکرده است و دیگر نمی توان آمریکا را به عنوان عضوی از این پیمان دانست.

اما آمریکا تلاش می کند تا تفسیری جدید خود را برای فعال کردن مکانسیم ماشه ارائه کند. از آنجا که شکایت آمریکا به کمیسیون مشترک به دلیل خروجش از برجام تقریبا غیر قابل انجام است و چین و روسیه نیز اجازه چنین کاری را در چاچوب برجام به آمریکا نمی دهند تلاش می کند تا با تفسیری یکجانبه از توافق هسته مبنی بر این که تعلیق قطعنامه های تحریم جدا از برجام  در قطعنامه 2231 شورای امنیت به تصویب رسیده است تمام تلاش خود را برای برگرداندن تحریم های ایران انجام دهد.

مکانیسم ماشه یا اسنپ بک اصطلاحی است که در بند 11 و 12 توافق هسته ای به آن اشاره شده است و به معنی بازگشت سریع تمام تحریم های های قبل از توافق برجام است.

بر اساس قطعنامه 2231 مکانسیم ماشه زمانی می تواند فعال شود که یکی از اعضای امضا کننده برجام  شامل آمریکا، چین، روسیه، انگلستان، آلمان و ایران نسبت به انجام تعهدات این توافق شکایتی داشته باشند. البته این شکایت ابتدا در کمیسیون مشترک برجام مورد بررسی قرار می گیرد. این کمیسیون 15 روز فرصت دارد تا این شکایت را حل و فصل نماید. اگر این شکایت در کمیسیون به سرانجام نرسید این شکایت به وزاری خارجه کشورهای طرف توافق ارجاع داده می شود و اگر باز هم آنها نتوانند در فرصت پانزده روزه خود این شکایت را به سرانجام برسانند پرونده شکایت قابلیت ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد را پیدا می کند. البته قبل از ارجاع پرونده به شورای امنیت ملی یک فرصت 5 روزه دیگر به کمیسیون مشترک برجام داده می شود تا شکایت را حل و فصل کنند. اما اگر به هر دلیل پرونده به شورای امنیت ارجاع داده شد،  شورای امنیت باید ظرف یک ماه تکلیف آن را روشن کند.

در این صورت شورای امنیت ادامه تعلیق تحریم های ایران به رای گیری اعضای خود می گذارد. در صورتی که یکی از اعضای دائم  که حق وتو دارند ادامه تعلیق تحریم های ایران را وتو کند در این صورت تمام تحریم های قبل از برجام به صورت خودکار و بدون نیاز به رای گیری مجدد از سر گرفته می شود.

آمریکا می تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟

ضا نصری کارشناس حقوق بین الملل در همین رابطه نوشت: طرحی که کارشناسان لابی‌های ضد ایرانی (با محوریت FDD) پیشنهاد داده‌اند این است که آمریکا - با این استدلال که در قطعنامه ۲۲۳۱ نام آن به عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است - شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم کند.

‏سپس منتظر بماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه (Notification) چین یا روسیه - با این تصور که اعضای دائمی شورای امنیت (مشخصاً آمریکا) حق وتوی قطعنامه‌های آیین‌نامه‌ای را ندارند - یک قطعنامه آیین‌نامه‌ای (Procedural motion) را در شورای امنیت به رأی بگذارند که در آن... حق ارائهٔ شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به دلیل توقف عضویت در برجام) مردود خوانده شده است.

‏حال، آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه «آیین‌نامه‌ای» یا قطعنامه «ماهوی» یا اساسی (Substantive) است اعتراض کند و با اتکا به تاریخچه و رویه شورای امنیت،استدلال آوَرد که هرگاه در این موارد تردید باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و در نتیجه قابل «وتو» خواهد بود.

در این مقطع، با این استدلال که قطعنامهٔ اعتراضی چین یا روسیه قابل وتو است، آن را «وتو» کند تا شکایت‌نامه علیه ایران به قوت خود بماند.

‏در اینجا بازی جالب‌تر می‌شود! در این مرحله، وقتی شکایت‌نامه در دستور کار قرار گرفت، برنامه این است که آمریکا یک قطعنامه برای «تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت» تسلیم شورا کرده و خود قطعنامه‌ٔ خودش را وتو کند تا توقف تحریم‌ها متوقف و قطعنامه‌های پیش از برجام مجدداً احیا شود!

‏این راه پیچیده، حیله‌گرانه و آکنده از «سوءنیت» و ذلت برای آمریکا، تنها راه به اصلاح «حقوقی‌» است که دولت ترامپ پیش روی خود می‌بیند!

‏حال، سوال این است که دولت‌های اروپایی، سایر اعضای شورای امنیت، ریاست شورای امنیت و به طور کل سایر دولت‌های جهان تا چه اندازه حاضر به تن دادن به محصول این آکروباسی مضحک حقوقی و ترفند مکارانهٔ آیین‌نامه‌ای آمریکا خواهند شد؟

‏ معتقدم اگر حتی آمریکا موفق شود این بازی را در شورا به ثمر برساند، حاصل کارش این خواهد شد که اغلب دولت‌های جهان، از جمله اعضای اروپایی برجام، اتحادیه اروپا، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر، نسبت به «الزام‌آور» بودن قطعنامه‌های «احیا» شده علیه ایران موضع منفی خواهند گرفت.

‏بسیاری از آن‌ها حاضر نخواهند شد برای اجرای این قطعنامه‌ها ـ که عملاً یک «قانونگذاری» یکجانبه از سوی آمریکا در شورای امنیت خواهد بود ـ سازوکارهای نظام حقوق داخلی خود را - چه در سطح قوای مجریه (از طریق دستورات اجرایی) و چه در سطح قوای مقننه (از طریق تصویب قانون) به کار بیندازد.

در نتیجه، نهایت دستاورد آمریکا این خواهد بود که یک دو قطبی در سطح جهان ایجاد کند: یک سو اغلب کشورهای دنیا که قطعنامه‌های «احیا» شده را معتبر و الزام‌آور نخواهند دانست و اجرا نخواهند کرد و یک سو آمریکا، اسرائیل و عربستان و برخی سیاهی‌لشکرهای همیشگی!

‏ تاکید مجدد بر اینکه پیش‌برد این سناریو از جانب آمریکا در شورای امنیت خود آسان و بدون مانع نیست و این تحلیل صرفاً ترسیم وضعیتی است که «نهایتاً» دولت آمریکا، وزیر خارجه آن و لابی‌های ضد ایرانی مانند اف.دی.دی به آن دل بسته‌اند!

نبرد دیپلماتیک سختی در پیش است

در نهایت باید گفت، احتمال آنکه مکانیزم ماشه فعال شود وجود دارد. شاید آمریکایی ها در پشت پرده بدشان نمی آمد که قطعنامه تمدید تحریم ها شکست بخورد تا بتوانند به این بهانه وارد بازی بزرگتری برای بازگرداندن تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران شوند، چون با فعال شدن مکانیزم ماشه، کل تحریم های شورای امنیت و از جمله تحریم های تسلیحاتی احیا خواهند شد.

نبرد دیپلماتیک بزرگی در پیش است. شکست آمریکا در بازی جدید، یک پیروزی بزرگ دیگر برای ایران رقم خواهد زد و‌ موفقیت واشنگتن در فعال سازی مکانیزم ماشه پایان نهایی برجام را منجر خواهد شد.

نکته دیگر آنکه شکست آمریکا در تمدید تحریم ها رویکرد ترامپ در قبال ایران را تهاجمی تر خواهد کرد. دو ماه سخت و سرنوشت سازی در پیش است.